O inflacji mówi się w kontekście wzrostu cen i spadku siły nabywczej pieniądza. Choć zjawisko inflacji swoje źródła ma w procesach gospodarczo-ekonomicznych, to nie da się pominąć jego wpływu na indywidualny poziom życia członków większości gospodarstw domowych. Czym zatem jest inflacja, skąd się bierze, jak odczuwają ją obywatele i jakie niesie za sobą długofalowe konsekwencje?
Jak definiuje się inflację?
Gdyby chcieć wytłumaczyć zjawisko inflacji zgodnie z definicją z nurtu ekonomii, można by powiedzieć, że inflacja jest zjawiskiem stałego wzrostu cen, przy jednocześnie tym samym wolumenie dóbr w wymiarze fizycznym i niezmienionej ich jakości. Do jej określenia stosuje się wskaźnik cen konsumpcyjnych, który jest rezultatem długotrwałych badań statystycznych. Brzmi skomplikowanie, dlatego warto spróbować uprościć nieco tę definicję. Inflację określić można zatem jako zjawisko wzrostu przeciętnego poziomu cen w gospodarce, który skutkuje spadkiem siły nabywczej pieniądza krajowego. Następuje więc ogólny, stały wzrost cen towarów i usług, a jednocześnie wartość pieniądza spada. W rezultacie posiadane zasoby finansowe tracą na wartości — można kupić za nie dużo mniej niż przed inflacją. Należy przy tym zaznaczyć, że zmniejszona wartość pieniądza następuje pomimo tego, że wartość nominału nie ulega zmianie. Przeciwieństwem inflacji jest deflacja, czyli stały wzrost wartości pieniądza przy niezmiennym nominale oraz obniżenie cen towarów i kosztów usług.
Jak mierzy się wzrost cen towarów i usług?
Miarą wzrostu cen towarów i usług są specjalne wskaźniki, które powstają w oparciu o co najmniej dwie płaszczyzny.
Pierwsza z nich dotyczy badań cen dóbr produkcyjnych (tzw. wskaźnik PPI). Określa on, jaki poziom cen za produkty i usługi ustalany jest w przemyśle na kolejnych etapach wytwarzania towarów i usług. Porównuje się dane z każdego miesiąca, a to z kolei ukazuje dynamikę zmian cen, czyli inflację cen producenckich.
Drugą zaś to tzw. wskaźniki inflacji konsumenckiej (CPI) oraz związane z tym badania budżetów gospodarstw domowych, co daje ogląd na temat przeciętnych wydatków na towary i usługi konsumpcyjne. Główny Urząd Statystyczny określa tzw. koszyk dóbr, który zaspokaja potrzeby przeciętnego obywatela w przeciętnym gospodarstwie domowym. W skład koszyka dóbr wchodzą wydatki na żywność, eksploatację mieszkania, oświatę, leki, transport, kulturę i wiele innych. Porównanie koszyka dóbr na przestrzeni czasu może być miarą zmiany wartości nabywczej danej waluty.
Przyczyny inflacji
Nie istnieje jedna tylko przyczyna tego, że ceny towarów wzrastają, a siła nabywcza pieniądza maleje. Wiele czynników niejednokrotnie współwystępuje, potęgując procesy inflacyjne. Wśród wielu powodów galopującej inflacji, wyróżnia się więc między innymi:
- Politykę finansową.
Polityka finansowa państwa może wpływać na wzrost inflacji poprzez nadmierną podaż pieniądza (jego emisję przez bank centralny).
Z kolei podwyższanie lub obniżanie stóp procentowych również nie pozostaje bez wpływu na możliwości produkcyjne gospodarki. Podczas inflacji w Polsce w 2022 roku zjawisko to zbiegło się z podwyżką stóp procentowych aż 11 razy (dane z 09/2022). Warto jednak pamiętać, że podwyższenie lub obniżenie stóp procentowych może być też reakcją na już istniejąca inflację i próbą jej opanowania, a nie jej przyczyną — tak też dzieje się najczęściej.
- Wpływ handlu zagranicznego.
To, co dzieje się na światowym rynku może wpływać na inflację w poszczególnych krajach. Przykładowo, ropa naftowa jest bardzo ważnym surowcem, który reguluje ceny paliwa na całym świecie.
- Monopolizację gospodarki.
Jeśli rynek zostaje opanowany przez jednego, dominującego wytwórcę dóbr czy sprzedawcę, ryzyko inflacji wzrasta. Receptą jest zwiększenie konkurencyjności rynkowej i rozbijanie monopoli.
- Niezrównoważony budżet
Do zjawiska inflacji może dojść, gdy państwo ma więcej wydatków, aniżeli dochodów. Następuje wtedy przeinwestowanie gospodarki.
- Globalne zdarzenia losowe.
Przykładem może być klęska suszy. Powoduje zwykle gwałtowny wzrost cen żywności (brak wody to bowiem nie tylko ryzyko jej reglamentacji, ale też np. gorsze plony zbóż, mniejsza podaż warzyw, owoców itd.). To z kolei, jak efekt domina, prowadzi często do podwyższenia wartości kolejnych towarów i usług.
Czym skutkuje inflacja?
Skutki inflacji mogą dotykać wiele obszarów. Z punktu widzenia prowadzenia działalności gospodarczej, z powodu inflacji przedsiębiorcy mogą mieć coraz większe trudności z ustaleniem cen dla swoich produktów czy usług w przyszłości. Właściciele firm dużo bardziej krytycznie mogą zacząć podchodzić do wszelkich inwestycji, nie tylko w wyniku zamieszania w cenach, ale też z powodu trudniejszego dostępu do kredytów. Kiedy gospodarka znajdzie się w stanie inflacji, bank centralny podwyższa stopy procentowe, a to z kolei oznacza wyższe raty kredytów. Te mogą też odstraszać od zapożyczania nie tylko firmy. Klienci indywidualni, chcący wziąć kredyt muszą liczyć się z droższymi niż zwykle kredytami hipotecznymi. Wyższa marża i wyższy minimalny wkład własny — takie warunki stawiają wówczas banki, co nierzadko ogranicza, a wręcz przekreśla szansę na zakup własnego mieszkania czy domu.
Społecznymi skutkami inflacji zaś jest spadek zaufania do pieniądza. Obywatele zaczynają zauważać, że pieniądz traci na wartości. Oszczędności w gotówce mają nagle dużo mniejszą wartość. Z drugiej zaś trony wzrastają naciski na pracodawców — skoro siłą nabywcza pieniędzy jest niższa, pracownicy domagają się pewnego rodzaju waloryzacji wynagrodzeń, próbując tym samym utrzymać swój poziom życia na dotychczasowym poziomie.
Inflacja w praktyce
Wydarzenia społeczno-gospodarcze ostatnich miesięcy czy lat spowodowały, że w naszym kraju inflacja stała się rzeczywistością. Do czynienia mieliśmy z kryzysem gospodarczym spowodowanym pandemią koronawirusa. Wprowadzenie koniecznych obostrzeń przyczyniło się do wstrzymania handlu, łańcuchów dostaw i ograniczenia wielu usług (hotelarstwo i gastronomia to przykłady dwóch gałęzi, której ucierpiały najbardziej).
Z kolei wzrost cen gazu i emisji dwutlenku węgla z powodów geopolitycznych spowodowały podwyżkę cen nawozów niezbędnych do produkowania żywności. Pociągnęło to za sobą również wzrost cen na energię elektryczną. Jeśli dodać do tego ewentualne niespieszne podjęcie decyzji o podwyższeniu stóp procentowych, celem regulacji postępujących procesów inflacyjnych, uzyskujemy obraz wysokich cen i niskiej wartości pieniądza.
W Polsce stworzono rządowy program pomocowy, który zaowocował zaproponowaniem tzw. tarczy antyinflacyjnej. Zakłada ona szereg udogodnień, mających realny wpływ na złagodzenie skutków inflacji. Wprowadzono między innymi obniżenie stawki VAT na gaz ziemny, energię cieplną, żywność, zniesienie akcyzy i stawki podatkowej za energię, obniżenie akcyzy na paliwo czy korzystniejsze taryfy za zużycie gazu. Wprowadzono również dodatki osłonowe dla gospodarstw domowych. Ma to, chociaż częściowo zrekompensować rosnące ceny towarów, w tym węgla, prądu i jedzenia.
Na koniec warto wspomnieć, że pewien umiarkowany poziom inflacji, wahający się w granicach od 2 do 4% w skali roku, jest zjawiskiem ekonomicznie pożądanym w krajach rozwijających się. Taki umiarkowany poziom inflacji pozytywnie wpływa na wzrost gospodarczy w kraju, zapewniając pewien bufor chroniący przed zjawiskiem odwrotnym, czyli spadku cen w gospodarce — deflacji.