Zarówno urlop macierzyński, jak i rodzicielski to przewidziane przez Kodeks pracy uprawnienia przyznawane ze względu na opiekę nad dzieckiem. Zakres tych uprawnień oraz związane z nim kwestie otrzymywania zasiłków różnią się między sobą w zależności od tego, czy mowa o urlopie macierzyńskim, czy rodzicielskim. Przedstawiamy zatem najważniejsze zagadnienia z nimi związane. Odpowiadamy na pytania — komu przysługuje urlop macierzyński, komu rodzicielski, na jakich zasadach, ile trwają przysługujące uprawnienia i co trzeba wiedzieć, aby uniknąć związanych z nimi niespodzianek.
Czym jest urlop macierzyński?
Urlop macierzyński jest obowiązkowym urlopem, którego podstawa prawna znajduje się między innymi w Ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320, ze zm.) oraz Rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz. U. z 2015 r. poz. 2243). Urlop macierzyński przysługuje wszystkim pracownicom, które urodziły dziecko. W założeniu pozwala na przeznaczenie wolnego czasu na troskliwą opiekę nad nowo narodzonym maluchem. Fakt, że uprawnienie to jest obowiązkowe, oznacza, że nie można z niego zrezygnować, jest ono przyznawane arbitralnie. Można jednak nieco modyfikować czas jego trwania. W niektórych przypadkach część urlopu macierzyńskiego matka dziecka może dzielić z ojcem dziecka. Młoda mama lub ojciec mają prawo do czasowego zawieszenia obowiązku pracy i do otrzymywania w tym czasie określonego świadczenia pieniężnego, czyli zasiłku macierzyńskiego.
Umowa zlecenie a urlop macierzyński
Warunkiem korzystania z urlopu macierzyńskiego jest opłacanie składek na ubezpieczenie chorobowe, dotyczy więc w większości przypadków osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, gdzie składki na ubezpieczenie chorobowe są obowiązkowe. Nie ma zaś znaczenia rodzaj umowy o pracę, na podstawie której zatrudniona jest beneficjentką uprawnienia, a więc to, czy umowa jest na okres próbny, czas określony czy nieokreślony. Jeśli jednak mamy do czynienia z umową cywilnoprawną, czyli właśnie umową zlecenia, urlop macierzyński przysługuje, o ile zleceniobiorca dobrowolnie przystąpił do ubezpieczenia chorobowego.
Ile trwa urlop macierzyński?
Wymiar urlopu macierzyńskiego zależy od tego, ile dzieci urodziło się podczas jednego porodu. I tak:
- W przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie — wymiar urlopu to 20 tygodni.
- W przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie — wymiar urlopu to 31 tygodni.
- W przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie — urlop przysługuje w wymiarze 33 tygodni.
- W przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie — przysługuje 35 tygodni urlopu.
- W przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie — ustawodawca przewidział 37 tygodni urlopu.
Należy przy tym zaznaczyć, że tydzień urlopu macierzyńskiego rozumieć należy jako 7 dni kalendarzowych liczonych od pierwszego dnia tego urlopu.
Wniosek o urlop macierzyński
Kiedy złożyć wniosek o urlop macierzyński do ZUS? Pracodawca może to zrobić na wniosek ciężarnej pracownicy jeszcze przed porodem i tym samym umożliwić jej rozpoczęcie urlopu przed pojawieniem się dziecka na świecie. Jednak w takiej sytuacji wykorzystać można nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego. Po porodzie obowiązkowo i niezbywalnie przysługuje 14 tygodniu urlopu. Jako że urlop macierzyński przysługuje z mocy prawa i zaczyna się najpóźniej z dniem porodu, jeśli nie jest rozpoczynany jeszcze w czasie trwania ciąży, to młoda mama nie ma obowiązku składania wniosku. Po pierwszych 14 tygodniach urlopu po porodzie z pozostałej części urlopu można zrezygnować na podstawie pisemnego wniosku, w terminie nie krótszym niż 7 dni przed ponownym przystąpieniem do pracy.
Zwolnienie lekarskie a urlop macierzyński
Zdarza się, że kobieta jeszcze w czasie ciąży przebywa na zwolnieniu lekarskim, szczególnie jeśli mowa o ciąży zagrożonej. Przebywanie na zwolnieniu lekarskim nie może uniemożliwiać skorzystania z urlopu macierzyńskiego ani przed porodem, ani po porodzie. Przejście z L4 na urlop macierzyński następuje z mocy prawa z chwilą urodzenia dziecka.
Wniosek o zasiłek macierzyński
Zasiłek macierzyński przysługuje za okres urlopu macierzyńskiego w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku. Jeśli zaś w ciągu 21 dni po porodzie złożony zostanie pisemny wniosek o urlop rodzicielski zaraz po urlopie macierzyńskim, zasiłek macierzyński przysługiwać będzie za cały okres obu urlopów w wysokości 80% podstawy wymiaru. Jeżeli mowa o zatrudnieniu na podstawie umowy o pracę na czas określony, zasiłek macierzyński po ustaniu zatrudnienia również przysługuje, o ile w dniu porodu świeżo upieczona mam była objęta ubezpieczeniem chorobowym, np. z powodu przedłużenia umowy o pracę do dnia porodu. W wyjątkowych przypadkach zasiłek będzie przysługiwał nawet pomimo urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego. Będzie to miało miejsce, jeśli w czasie trwania ciąży kobieta straci pracę w wyniku ogłoszenia upadłości pracodawcy, likwidacji miejsca pracy lub też ubezpieczenie ustanie z naruszeniem przepisów prawa (wymagane będzie prawomocne orzeczenie sądu).
Czym jest urlop rodzicielski?
Terminem urlop rodzicielski nazywa się urlop, który przysługuje po urlopie macierzyńskim. Aby można było z niego skorzystać, konieczne jest wpierw wykorzystanie w całości urlopu macierzyńskiego. W praktyce zaś wykorzystanie urlopu macierzyńskiego, a następnie bezpośrednio po nim pełnego wymiaru urlopu rodzicielskiego daje 52 tygodnie wolnego (z czego sam urlop rodzicielski to 32 tygodnie), nazywanego potocznie “długim macierzyńskim”. Wolne od pracy z tytułu urlopu rodzicielskiego może, ale nie musi być przez pracownika wykorzystane. Jeśli jednak rodzic planuje taki urlop, musi on zostać zgłoszony najpóźniej 21 dni po porodzie dziecka.
Urlop rodzicielski — ile trwa?
32 tygodnie urlopu rodzicielskiego przypada rodzicowi, który przejmuje na wychowanie jedno dziecko, a 34, jeśli dzieci jest dwoje lub więcej. Część z tego okresu może być wykorzystane jako urlop rodzicielski dla ojca. Jeżeli oboje rodziców wykorzystuje urlop w tym samym czasie, okresy trwania urlopu sumują się. Nie mogą przekroczyć łącznie 32 (lub 34) tygodni. Podobnie w przypadku, kiedy rodzice dzielą między sobą urlop, wykorzystując go w innym czasie. Maksymalnie urlop rodzicielskie podzielony może zostać na 4 części. Jedna z nich zawsze przypada bezpośrednio po okresie urlopu macierzyńskiego, pozostałe do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko skończy szósty rok życia.
Powrót do pracy przed upływem urlopu rodzicielskiego
Prawo pracy dopuszcza możliwość przerwania lub skrócenia urlopu rodzicielskiego. Aby tak się stało, konieczne jest otrzymanie zgody pracodawcy oraz złożenie pisemnego wniosku o rezygnację z korzystania z urlopu rodzicielskiego i powrót do pracy. Do pracy przystąpić można po 21 dniach od złożenia wniosku.
Zmiany w urlopie rodzicielskim od 2022 roku
Od sierpnia 2022 mają wejść w życie przepisy, które nieco modyfikują zasady urlopu rodzicielskiego. Mówi się o tym, że regulacje dotyczyć mają okresu dziewięciu tygodni urlopu rodzicielskiego, które nie będą zbywalne na rzecz drugiego z rodziców, a sam urlop ma zostać przedłużony z 32 lub 34 tygodni, do odpowiednio, 41 lub 43 tygodni. Zmiany dotyczyć mają też wysokości zasiłku macierzyńskiego za czas urlopu rodzicielskiego, który ma oscylować na stałym poziomie 70% podstawy wymiaru, a w przypadku złożenia wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze bezpośrednio po macierzyńskim do 21 dni po porodzie, zasiłek wynosić ma aż 81,5% podstawy wymiaru zasiłku.